Quan hệ với các ngữ hệ khác

Ngữ hệ Maya không có mối quan hệ phát sinh được công nhận với bắt cứ ngữ hệ nào đã biết. Nét tương đồng giữa những ngôn ngữ Trung Bộ châu Mỹ là do sự ảnh hưởng lẫn nhau của những ngôn ngữ lân cận chứ không phải do có chung nguồn gốc. Trung Bộ châu Mỹ đã được minh chứng là một khu vực mà các ngôn ngữ luôn tác động lẫn nhau.[17]

Nhiều đề xuất đã được đưa ra, kết nối ngữ hệ Maya với các ngữ hệ hay ngôn ngữ tách biệt khác, nhưng không có cái nào được đông học giả ủng hộ. Ví dụ gồm có đề xuất kết nối hệ Maya với ngữ hệ Uru–Chipaya, tiếng Mapuche, ngữ hệ Lenca, tiếng Purépecha hay tiếng Huave. Ngữ hệ Maya cũng được gộp vào các ngữ hệ giả thuyết như Hoka và Penutia. Nhà ngôn ngữ học Joseph Greenberg xếp Maya vào giả thuyết Amerindia mà đã bị đa phần học giả bác bỏ do không có bằng chứng chứng minh.[18]

Lyle Campbell, một chuyên gia về ngôn ngữ Maya và nhà ngôn ngữ học lịch sử, cho rằng đề xuất khả thi nhất là giả thuyết "Liên Maya" - kết nói hệ Maya, Mixe–Zoque và Totonac lại với nhau, nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn để khẳng định hoặc bác bỏ giả thuyết này.[3]

Phân nhánh

Ngữ hệ Maya chứa khoảng 30 ngôn ngữ. Thường, chúng được xếp vào 5-6 phân nhánh lớn (Yucatec, Huastec, Ch'ol-Tseltal, Q'anjob'al, Mam, và K'iche).[7][19][20] Ngữ hệ Maya được ghi chép rất nhiều, và sơ đồ phân loại phả hệ nội bộ của nó được chấp nhận rộng rãi, trừ một vài khúc mắc nhỏ chưa giải quyết được.[21]

Một vấn đề là vị trí của Ch'ol và Q'anjobal–Chuj. Vài học giả cho rằng chúng tạo ra nhóm Tây Maya[7] (như trong sơ đồ dưới). Những học giả khác lại không ủng hộ giả thuyết về một mối quan hệ gần giữa Ch'ol và Q'anjobal–Chuj; cho rằng chúng là hai nhánh riêng biệt, phát triển trực tiếp từ Maya nguyên thủy.[22] Một đề xuất khác cho rằng nhánh Huastec phát sinh từ nhánh Ch'ol-Tzeltal.[9][12]